حجیت عقل در تفسیر قرآن کریم

حجّیت و اعتبار عقل از مباحث محوری در تفسیر قرآن کریم است؛ ازاین‌رو موضوع مقاله حاضر حجیت عقل در تفسیر است. روش تحقیق از نوع کیفی و توصیفی- تحلیلی است. تبیین جایگاه عقل در حوزه معرفت دینی؛ بیان دیدگاه­ها در چیستی تفسیر عقلی؛ تحلیل کارکردهای ابزاری و منبعی عقل در تفسیر قرآن، تحلیل واژه حجیت و عقل و ارائه دلیل برای حجیت عقل در تفسیر، بخشی از اهداف این نوشته است. برخی از یافته­های مقاله عبارت است از:1. مبحث عقل؛ کارکردها و چیستی آن در علم اصول و کلام و مانند آن مطرح‌شده است؛ بدین ترتیب پرداختن به این پدیده در تفسیر به‌تبع از کلام و اصول آمده است. 2. اغلب مفسران با تفاوت دیدگاه­ها و روش­ها در این مورد، به نقش اجمالی عقل در تفسیر اشتراک دارند اما در این‌که عقل به‌عنوان یک منبع و دلیل مستقل (نه کاشف از دو دلیل کتاب و سنت) در عرض کتاب و سنت ارائه گردد - و مفاد آن دارای حجیت (اعتبار، صحت، قابل استناد به متکلم، منجز و معذر، لازم الاتباع) باشد - مورد قبض و بسط واقع‌شده است. 3. به‌جز افراط‌گرایان اخباری و اهل حدیث، همه مفسران فی‌الجمله برای عقل، نقش ابزاری و مصباحی در بیان آیات و کشف مراد متکلم (مراد جدی خداوند) قائل‌اند. 4. گرچه دیگر منابع و ادله تفسیری مانند کتاب و سنت با مؤلفه عقل و تحلیل­عقلانی، دارای کارکرد و دلالت است؛ اما خود عنصر عقل به‌عنوان یک منبع در عرض کتاب و سنت برای کشف مراد قرآن و این­که مفاد آن شریعت به‌حساب آید، معرکه آراء مختلف است.